Apple şirketinin geliştirdiği iPad'in getirdiği yenilikler dünyayı ne kadar ilgilendiriyor? Ya da şöyle ifade edelim: Dünya küçük, ucuz ve Amerika'dan gelmeyen yenilikleri daha fazla önemsiyor olabilir mi?

Dünyanın birçok yerinde cep telefonu her şeye yetiyor. iPad'in satışa sunulmasıyla Amerika bir çılgınlığa kapıldı. Fakat burada yüz binler yeni iPad'lerinin ambalajını açadursun, diğer ülkeler cep telefonlarıyla belki de farklı bir geleceğe yelken açıyor. Amerika'daki hengâmenin arasında unutulan bir şey var: Küçücük cep telefonları bütün dünyada yeni teknolojilerin odağı haline geliyor. Brezilya'dan Hindistan'a, Güney Kore'den Afganistan'a kadar her yerde insanlar SMS mesajlarıyla iş arıyor, cep telefonuyla borç alıp veriyorlar. Maaşları cepten yatırılıyor. Telefonlarını fener, televizyon ve radyo olarak kullanıyorlar. Ve bunların hepsi çok küçük paralar karşılığında yapılıyor. Hindistan'da Reliance Communications adlı şirket 25 dolardan daha ucuza cep telefonu satıyor. Müşteriler aylık fatura ödemeden ülke içinde dakikası bir sente konuşuyor ve bir sente mesaj atıyorlar.

Ya en basit versiyonu için 499 dolar ödeyen ABDli iPad alıcıları? Üstelik ABD'de birçok bilgisayar bin doları, birçok akıllı telefon (smartphone) 100 doları aşkın fiyatlara satılıyor. Ve bu cihazlarla internete bağlamak için her ay ayrıca 100 dolar veya daha yüksek bir ücret ödenebiliyor. Bir kez daha Amerika bir yere, dünya başka bir yere gidiyor. Bant genişliğini sürekli olarak artıran Amerikalı teknoloji üreticileri hep daha gösterişli, daha maliyetli, daha yüksek ağ kapasitesi gerektiren ve birer itibar nesnesi haline gelen cihazlar yaratmanın peşindeler. Buna karşılık, gelişmekte olan ülkelerdeki teknoloji üreticileri ucuz ve basit cep telefonlarına giderek daha fazla kullanım alanı yaratmaya çalışıyorlar. Amerika, dünyanın cep telefonlarına olan aşkını paylaşmıyor. Geçen yıl Hindistan'dan döndüğümden beri burada ne kadar çok çağrının cevapsız bırakıldığını ve Hintliler için vazgeçilmez olan SMSlerin ne kadar az kullanıldığını görüp şaşırıyorum. Oysa internet üstünden gidip gelen mesajların haddi hesabı yok. Dünya Ekonomik Forumu ve Fransız işletme okulu Insead'ın geçenlerde yayınladığı bir rapora göre Amerikalılar, diğer iletişim teknolojilerinde başı çekmelerine rağmen, cep telefonu kullanımında 71 ülkenin gerisinde kalıyor. Bazı Amerikalıların hiç telefonu yok. Milyonlarca insan da, deyim yerindeyse, telefonun uzağında. Yani cihazları var ve kullanıyorlar, ama başka cihazlar da kullandıklarından telefon o kadar da önemli değil. Peki Kenya, Kolombiya, Güney Afrika öyle mi?

Bu gibi ülkeler Amerikalıları yüzyıldır birbirlerine bağlayan kablolu ağların gerektirdiği maliyetten kurtulmak için baz istasyonları kurdu. Ve cep telefonları onlar için kelimenin tam anlamıyla evrensel bir teknoloji haline aldı. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği'ne göre bu yıl dünyadaki toplam GSM aboneliği sayısının beş milyarı aşması bekleniyor. Bu, BM'in temiz tuvalet imkânına sahip olduğunu söylediği insan sayısından daha fazla. İşte, bu kadar çok insana ulaştığı ve hep yanınızda olduğu için; ucuz, paylaşılabilir ve kolayca tamir olduğu içindir ki, cep telefonu bugün küresel yeniliklerde bambaşka bir cephe açtı. Hindistan'ın teknoloji kenti Bangalore merkezli Babajon ve Filistinli Souktel şirketleri SMS yoluyla iş arama hizmetleri sunuyor. Afrika'da cep telefonları paraya yeni bir boyut getiriyor. Gelişmiş ülkelerdeki yaygın ödeme aracı plastik banka kartlarıdır. Oysa Kenya'daki PesaPal ve M-Pesa gibi projeler cep telefonunu kişisel para işlerinin odağına alıyor. Örnek olarak, bakkala gittiğinizde M-Pesa'yla nakdinizi cep telefonu parasına çeviriyor ve cihazınızla onu istediğiniz kişiye anında havale edebiliyorsunuz. Bu tip çözümler Afrika'da banka hesaplarının az olmasından kaynaklanıyor. Fakat böyle yöntemlerin daha müreffeh ülkelerde işe yaramayacağı anlamına gelmiyor bu. Örneğin kırsal kesimlerdeki küçük işletmeler böyle bir yöntemle yaygın kredi kartı sistemleri olmadan müşterilerinden kolaylıkla para tahsil edebilir. Telefon birçok ülkede toplum hayatının da merkezine oturdu. Afrika'nın kent merkezlerindeki kiliseler ayinleri cep telefonuyla kaydediyor, sonra yayınlanması için onları köylere iletiyorlar.

İran ve Moldova'da baskıcı hükümetlere karşı ayaklanmaları örgütlemek için insanlar cep telefonlarından yararlanılıyor. Hindistan'da seçimlerin izlenmesinde cep telefonları kullanılıyor. Adayların gelir ve adli geçmişleri hakkında seçmenler SMS mesajlarıyla bilgilendiriliyor. Tüm bunlar aslında dünyanın zengin ve yoksul ülkeleri arasında teknolojik bir uçurum olduğunu, ama bunun cihazların kendinden çok onların kullanımından kaynaklandığını düşündürtüyor. Ve akla şu soruyu getiriyor: İnternet devriminden bu kadar çok kazanan ABD, kalkınmakta olan ülkelerdeki milyarlarca insanın (şimdilik zengin olmayan ve kanaatkârlığın erdemiyle basit bir cep telefonuna sahip olan tüketicinin) küresel orta sınıfa katılmasından da faydalanabilecek mi? Amerika'daki yeni cihazlar elbette önemli kullanım alanları bulabilir ve bu yolla bir devrim niteliğine bürünebilir. Fakat bu icatlar acaba artık ihtiyaçtan değil de hırstan mı doğuyor? Amerika'daki iç talep hep daha ince, daha hızlı, daha gösterişli teknolojiler istiyor. Acaba bu istek, hâlâ temel ihtiyaçlarını karşılama derdindeki dış dünyanın işine yarayacak icatlar yapmayı Amerikalılar için daha mı zorlaştırıyor? Bazıları için bu doğru. Afrika'da çalışan ve yardım kuruluşları için FrontlineSMS adlı telefon mesaj hizmetini geliştiren İngiliz girişimci Ken Banks, durumu öyle görüyor. Banks, "Batıda çoğunlukla konuya tersinden bakılıyor. O yüzden ya illa bir sorun bulmaya çalışan çözümler üretiyor ya da sırf yapabildiğimizi göstermek için bir şeyi yapıyoruz" diyor.